Türk vergi sisteminde uzlaşma, tarhiyat öncesi ve tarhiyat sonrası olmak üzere ikiye ayrılır. Vergi sorumlusu mükellefler yalnızca bir tek uzlaşmadan yararlanabilir. Hem tarhiyat öncesi hem de tarhiyat sonrası uzlaşmadan yararlanamaz. Bu makalemizde tarhiyat öncesi uzlaşma kurumunun işleyişi ve sonuçları ele alınacaktır.
Uzlaşmanın Konusu
Tarhiyat öncesi uzlaşma, nezdinde vergi incelemesine başlanmış mükelleflerin adlarına tarhiyat yapılmadan önce kullanabileceği bir haktır. Tarhiyat öncesi uzlaşma kapsamına; vergi incelemeleri sonucunda bulunan matrah veya matrah farkı üzerine salınacak vergi, resim ve harçlar, bunlara ilişkin olarak kesilecek vergi ziyaı cezası, usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezası girmektedir. Kaçakçılık suç ve cezalarından dolayı vergi ziyaına sebebiyet verilmesi durumunda uzlaşma kurumundan yararlanılamaz.
Uzlaşma Süreci
Uzlaşma süreci, mükellefin talebi üzerine olabileceği gibi, mükellefin bilgisi dışında yapılan incelemelerde, inceleme elemanı mükellefi uzlaşma talebinde bulunmaya da davet edebilir. Talepte bulunabilecek kişi mükellef veya noterden alınan vekaletnameye dayanarak mükellefi temsil eden kişiler, şirketler de ise şirket temsilcileri uzlaşma talebinde bulunabilirler.
Talep, vergi incelemesini yapan inceleme elemanlarına veya bu elemanların bağlı bulunduğu grup başkanlığına mutlaka yazılı olarak yapılmalıdır. Bunun dışında uzlaşma talebinin inceleme tutanağında yer alması da ilgili merciye yazılı başvuru yerine geçer.
Talep Süresi
Nezdinde inceleme yapılan mükellefler, incelemenin başlangıcından inceleme ile ilgili son tutanağın düzenlenmesine kadar geçen süre içerisinde her zaman uzlaşma talebinde bulunabilir. İnceleme elemanlarınca yapılan uzlaşmaya davet hallerinde ise, davet yazısının mükellefe tebliğinden itibaren en geç on beş gün içerisinde uzlaşma talebinde bulunabilir.
Mükellefin uzlaşma talebinden sonra talebinin usule uygun ve süresinde yapıldığının tespit edilmesi üzerine uzlaşma günü, saati ve yeri uzlaşma gününden en az on beş gün önce mükellefe yazılı olarak bildirilir.
Uzlaşma görüşmelerine mükellef, noterden alınan vekaletname olmak kaydıyla vekili,tüzel kişilerde ise şirketi temsile yetkili kişiler katılabilir.
Uzlaşma Görüşmelerinin Sonuçları
- Uzlaşmanın Gerçekleşmesi
Uzlaşma için belirlenen gün ve saatte mükellef veya vekilinin katılımı ile toplanan uzlaşma komisyonu konuyu tartışır. Görüşme sonucunda uzlaşma sağlandığı takdirde komisyon, uzlaşma sonuçlarını gösteren bir tutanak düzenler. Tutanakta anlaşma konusu yapılarak zerinde uzlaşılan rakamlar yer alır. Tutanak, komisyon başkan ve üyeleri ile mükellef veya vekili tarafından imzalanır. Tutanağın bir örneği mükellefe veya vekiline verilir. Bir örneği de üç gün içerisinde, rapor ve ekleriyle birlikte mükellefin bağlı bulunduğu vergi dairesine gönderilir.
- Uzlaşmanın Temin Edilememesi
Mükellefin; uzlaşma komisyonunun davetine katılmaması, katılsa bile uzlaşma tutanağını imzalamaması veya ihtirazi kayıtla imzalamak istemesi halinde uzlaşma temin edilememiş sayılır. Bu durumda mükellefin tarhiyat sonrası uzlaşma hakkı ortadan kalkar.
- Uzlaşmanın Gerçekleşmemesi
Uzlaşma için belirlenen gün ve saatte mükellef veya vekilinin katılımı ile toplanan uzlaşma komisyonu konuyu tartışır. Uzlaşma görüşmesi sonucunda uzlaşma gerçekleşmediği takdirde, düzenlenecek tutanağa komisyonun nihai teklifi yazılır. İmzalanan tutanağın örneği mükellefe veya vekiline verilir. Bir örneği de üç gün içerisinde rapor ve ekleriyle birlikte mükellefin bağlı olduğu vergi dairesine gönderilir.
Tarhiyat Öncesi Uzlaşmada Kısmi Uzlaşma
Mükellefler inceleme elemanlarınca tespit edilen matrah veya matrah farklarının tümü için uzlaşma talebinde bulunabilecekleri gibi bir kısmı içinde bulunabilirler. Bu durumda tutanağın açıklama bölümünde inceleme raporunda tespit edilen matrah farklarından hangilerinde uzlaşma talep edildiği ve bunlara ilişkin olarak uzlaşmaya varılan vergi ve ceza miktarları belirtilir. Üzerinde uzlaşılamayan matrah veya matrah farkları için mükellef adına vergi tarhiyatı yapılmak üzere inceleme raporu vergi dairesine gönderilir.
Bununla beraber komisyonun teklifini sonradan kabul etmek de mümkündür. Tutanak ve inceleme raporunun vergi dairesine ulaşması üzerine, vergi dairesi tarafından yapılacak tarhiyatın mükellefe tebliğ tarihini takip eden otuz gün içerisinde mükellef, uzlaşma komisyonunun teklifini kabul edebilir. Teklifi bu şekilde kabul eden mükellef bu durumu vergi/ceza ihbarnamelerinin tebliğ tarihini takip eden günden itibaren otuz günlük dava açma süresi içerisinde ilgili vergi dairesine bildirir. Dilekçenin verildiği tarihte uzlaşma sağlanmış sayılır ve işlem yapılır.
Uzlaşmanın Sonuçları
- Uzlaşma Kesindir, Dava Konusu Edilemez
Üzerinde uzlaşma sağlanan hususlarla ilgili olarak dava açılamaz ve hiçbir merciye şikayette bulunulamaz. Tarhiyat öncesi uzlaşmadan yararlanan mükellef, üzerinde uzlaşılan vergi ve ceza için cezalarda indirim hakkından yararlanamaz.
- Uzlaşmanın Temin Edilememesi veya Uzlaşmaya Varılamaması
Uzlaşma görüşmeleri sonucunda uzlaşma temin edilememiş veya uzlaşmaya varılamamış ise vergi dairesi, kendisine gönderilen inceleme raporunda önerilen matrah veya matrah farkı üzerinden gerekli tarh işlemini yapar. Uzlaşılamayan vergi ve cezaya ilişkin olarak vergi dairesince yapılacak tarhiyata karşı, ihbarnamenin tebliğini izleyen otuz gün içerisinde Vergi Mahkemelerinde vergi/ceza ihbarnamelerinin iptali davası açılabilir.